महाराष्ट्र शासन
ग्रामपंचायत विभाग
ग्रामपंचायत कामोद
ग्रामपंचायत विभाग
• प्रधानमंत्री आवास योजना (PMAY) २०१५ मध्ये २५ जूनला सुरू झाली होती. • ग्रामीण भागासाठीची आवृत्ती PMAY-G (Gramin) ग्रामीण गरीब कुटुंबांना घर देण्यासाठी २०१६ मध्ये लागू करण्यात आली. • याचा उद्देश ‘हर घरासाठी घर’ (Housing for All)’ या संकल्पनेला प्रत्यक्ष रूप देणे हा होता. • ग्रामीण भागातील गरीब कुटुंबांना मजबूत, सुरक्षित व दर्जेदार घर उपलब्ध करून देणे. • लाभार्थी: ग्रामीण भागातील गरीब व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबे.
प्रधानमंत्री आवास योजना – ग्रामीण भाग (PMAY-G / Gramin) ही केंद्र सरकारची योजना आहे तिचा उद्दिष्ट ग्रामीण भागातील गरीब व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबांना मजबूत, टिकाऊ आणि दर्जेदार घरकुल उपलब्ध करून देणे आहे, यामध्ये घरकुल बांधणीसाठी आर्थिक मदत सरकारकडून थेट लाभार्थ्याच्या बँक खात्यात दिली जाते, प्रत्येक घरकुलास शौचालय, पाणी, वीज आणि इतर मूलभूत सुविधा पुरविल्या जातात, घरकुल बांधकामासाठी गुणवत्तापूर्ण साहित्य वापरणे अनिवार्य आहे, ग्रामपंचायत लाभार्थी सूची तयार करून कामाचे निरीक्षण करते, घरकुल बांधकामासाठी जमीन वैयक्तिक किंवा सरकारी परवाना असलेली असावी, लाभार्थी अर्ज ऑनलाईन आधार कार्डसह भरतो, बांधकामाचे निरीक्षण ग्रामपंचायत आणि राज्य शासन करतात, अनुसूचित जाती/आदिवासी व गरीब कुटुंबांना प्राधान्य दिले जाते, मजुरांसाठी रोजगार उपलब्ध करून दिला जातो, बांधकामात पर्यावरणपूरक उपाय, पाणी व्यवस्थापन, टिकाऊपणा आणि सुरक्षा मानके पाळली जातात, घरकुल आकार साधारण २५–३० चौरस मीटर असून आर्थिक सहाय्य केंद्र व राज्य सरकारच्या निधीवर आधारित असते, प्रत्येक घरकुलाला एक विशिष्ट आयडी दिला जातो, लाभार्थी घरकुल बांधकामात सहभाग घेतो, ऑनलाईन अर्ज प्रक्रियेद्वारे पारदर्शकता राखली जाते, योजना ग्रामीण भागातील महिला सशक्तीकरणास चालना देते, गरीबांचे जीवनमान, सामाजिक सुरक्षा व आरोग्य सुधारते, केंद्र व राज्य सरकारच्या सहकार्याने घरकुल बांधणीस सुरक्षित, दर्जेदार व शाश्वत पद्धतीने पूर्ण केली जाते, यामुळे ग्रामीण गरीबांना स्थिर निवासाची हमी मिळते आणि ग्रामीण भागाचा शाश्वत विकास सुनिश्चित होतो.
| क्र. | योजना नाव | उद्दिष्ट | लाभार्थी | ग्रामपंचायतीची भूमिका |
|---|---|---|---|---|
| 1 | मनरेगा (MGNREGA) | ग्रामीण बेरोजगारी कमी करणे व रोजगार उपलब्ध करणे | ग्रामीण कामगार | कामाचे नियोजन, नोंदणी, कामावर देखरेख, वेतन वितरणात सहाय्यता |
| 2 | प्रधान मंत्री आवास योजना – ग्रामीण (PMAY-G) | गरीब कुटुंबांसाठी घर बांधणे | गरीब व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबे | अर्जांची पडताळणी, लाभार्थी निवड, घर बांधकाम देखरेख |
| 3 | स्वच्छ भारत मिशन – ग्रामीण (SBM-G) | ग्रामीण भागात स्वच्छता आणि शौचालय निर्मिती | सर्व ग्रामीण नागरिक | शौचालय बांधकामाची योजना, जागरूकता मोहीम, देखरेख |
| 4 | प्रधान मंत्री किसान सन्मान निधी (PM-KISAN) | शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य | सर्व शेतकरी | शेतकऱ्यांची यादी तयार करणे, अर्ज पडताळणी, लाभ वितरणात सहाय्यता |
| 5 | राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन (NRLM) | महिलांना स्वरोजगार व स्वयंउद्योगासाठी प्रशिक्षण व आर्थिक मदत | ग्रामीण महिला | स्वयंउद्योग गटांची नोंदणी, प्रशिक्षण व सहाय्यता देणे |
| 6 | ग्राम सौंदर्यकरण/स्मार्ट विलेज योजना | ग्राम विकास व पायाभूत सुविधा | संपूर्ण ग्राम | रस्ते, पाणीपुरवठा, विद्युत, सार्वजनिक ठिकाणे यांचे आयोजन व देखरेख |
| 7 | जल जीवन मिशन (JJM) | प्रत्येक घराला पिण्यायोग्य पाणी उपलब्ध करणे | सर्व ग्रामीण कुटुंबे | पाणी प्रकल्प राबवणे, टाक्या व पाईपलाइन देखरेख |
| 8 | प्रधान मंत्री उज्ज्वला योजना (PMUY) | गरीब कुटुंबांना एलपीजी कनेक्शन देणे | गरीब कुटुंबे | अर्जांची पडताळणी, लाभार्थी यादी तयार करणे |
| 9 | इंटिग्रेटेड चाइल्ड डेवलपमेंट सर्व्हिसेस (ICDS / POSHAN) | लहान मुलांचे पोषण, महिला व गर्भवती महिलांचे कल्याण | लहान मुले, गर्भवती महिला | आंगणवाडी केंद्रांचे व्यवस्थापन, पोषण व आरोग्य तपासणी |