महाराष्ट्र शासन लोगो

महाराष्ट्र शासन

ग्रामपंचायत विभाग

ग्रामपंचायत कामोद

पंचायतराज लोगो

गावाचा इतिहास

कामोद (Kamod) हे नवापूर तालुक्यापासून २० किलोमीटर आणि नंदुरबार जिल्ह्यापासून ६५ किमी वर स्थित आहे. या गावाचा इतिहास मोठ्या प्रमाणात सातपुडा प्रदेशातील आदिवासी (विशेषतः भील व संबंधित गट) संस्कृतीशी जोडलेला आहे. दैनंदिन भाषा: भिली/भिलोदी (Bhili) आदिवासी बोली देखील मोठ्या प्रमाणात बोलल्या जातात - नंदुरबार जिल्हा आदिवासीबहुल आहे. गावात स्थानिक देवी-देवता जसे वस्तीतील धार्मिक /उपासनेची ठिकाणे – चर्च, हिंदळा माता मंदिर आणि ग्रामदेवतेला मोठा आदर असतो (गाव स्तरावर देवस्थान/देवळ असतात). आदिवासी समाजात स्थानिक निसर्गदेव—देवमोगरा माता इ. आदिवासी लोकांची स्थानिक उत्सव जसे वागदेव, गाव दिवाळी, होळी, दसरा, पोळा असे महत्त्वाचे सण देखील पारंपरिक पद्धतीने साजरा केले जातात. आदिवासी लोकांची पिके जसे ज्वारी, भात , कापूस, गहू, बाजरी, मका, तूर, अंबाडी, उस इत्यादी पिके घेतली जातात व जंगली उत्पादने (लिह्हा, लाकूड, इ.) पारंपारिक उपजीविकेचा भाग असतात. जिल्हा नैसर्गिकदृष्ट्या निसर्गसमृद्ध आणि आदिवासी लोकस्थानिकतेचे आहे.


गावाचे नाव – कामोद ( स्थानिक भाषेत –कामित)

गावात राहणाऱ्या जमाती- भिल

गावातील बोलीभाषा – भिलोरी,मावची

वेशभूषा – आदिवासी पेहराव

वस्तीतील धार्मिक /उपासनेची ठिकाणे – हिंदळा माता मंदिर

स्थानिक देवी-देवता - देवमोगरा माता

आदिवासी समाजाचे सण व रूढी परंपरा

News Image

गिंबदेव / पांढरीमाता पूजन

पांडुरी माता ही नंदुरबार जिल्ह्यातील नवापूर तालुक्यातील आदिवासी समाजाची श्रद्धेची व शक्तीची देवता मानली जाते. आदिवासी लोक दरवर्षी पांडुरी माताची पूजा अत्यंत भक्तिभावाने आणि पारंपरिक रितीरिवाजांनी करतात. या पूजेदरम्यान गावातील लोक एकत्र येऊन गाणे, नाच, ढोल-ताशांच्या गजरात मातेला वंदन करतात. पूजेचा दिवस ठरलेल्या काळात, विशेषतः श्रावण किंवा भाद्रपद महिन्यात साजरा केला जातो. लोक पांडुरी मातेस दूध, नारळ, फुले, आणि तांदूळ अर्पण करून तिच्याकडे गावाच्या सुख-समृद्धीची, शेतीला चांगला पाऊस आणि लोकांच्या आरोग्याची प्रार्थना करतात. या प्रसंगी समाजातील सर्व लोक एकत्र भोजन करतात आणि उत्सवाचे वातावरण गावभर पसरते. पांडुरी माता पूजा ही केवळ धार्मिक विधी नसून ती आदिवासी संस्कृती, एकोपा आणि पारंपरिक वारसा यांचे जतन करणारा एक सण मानला जातो.

News Image

वागदेव

वाग देव हा आदिवासी लोकांचा एक प्रमुख देवता मानला जातो. विशेषतः नंदुरबार जिल्ह्यातील आदिवासी समाजात वाघ देवाचे महत्व मोठे आहे. आदिवासी लोकांच्या जीवनात तो रक्षक आणि साहसी शक्तीचा प्रतीक मानला जातो. वाघ देवाला प्रामुख्याने जंगल, पशुधन आणि सुरक्षा यासाठी पूजा केली जाते.पारंपरिक विधी करून त्याचे पूजन करतात. वाघ देवावर श्रद्धा ठेवणे आदिवासी जीवनशैलीत नैसर्गिक संसाधने जपणे, शौर्य आणि धैर्य यांचे प्रतीक मानले जाते. या देवतेच्या पूजा विधीमध्ये विशेषतः शेतात गायीच्या शेणाने जमीन सारवली जाते आणि श्रीफळ आणि कोंबडीची आहुती दिली जाते व शेतात एका झाडाची फांदी लावून तिथे पूजा केली जाते आणि त्याला प्रतिकात्मक स्वरूप ठेवून त्याला आदर दिला जातो.

News Image

आदिवासी लग्न / विवाह सोहळा

नवापूर तालुक्यातील नंदुरबार जिल्ह्याच्या आदिवासी लोकांचा विवाह हा प्रामुख्याने परंपरागत आणि संस्कृतीनिष्ठ रिवाजांवर आधारित असतो. विवाहाचा सोहळा साधारणतः कुटुंब व गावकुलाच्या उपस्थितीत पारंपरिक पद्धतीने केला जातो. वर व वधूचे कुटुंब हे जातीय आणि कुटुंबीय परंपरा पाळून विवाहाची तयारी करतात, जसे की मांगणी, हल्दी, वधू-वराचे पोशाख, गाणे-नृत्य, लोकगीते, आणि पारंपरिक आचार. विवाह समारंभात आदिवासी समाजातील विशेष नृत्य, ढोल व लोकसंगीताचा समावेश असतो. सामाजिक नियम आणि गावातील बुजुर्गांचे आशीर्वाद अत्यंत महत्त्वाचे मानले जातात. विवाहानंतर नवविवाहित दांपत्यासाठी सामाजिक जबाबदाऱ्या आणि कुटुंबातील स्थान निश्चित केले जाते. या सर्व रिवाजांमुळे परंपरा जपली जाते आणि समाजातील एकात्मता वाढते, तसेच नवीन पिढीला सांस्कृतिक ओळख मिळते.

News Image

होळी साजरा

नंदुरबार जिल्ह्यातील लोक होळी सण अत्यंत उत्साहात साजरा करतात. येथे होळी ही फक्त रंगांचा उत्सव नसून सामाजिक एकत्रिततेचा आणि आनंदाचा पर्व मानला जातो. गावागावांत लोक एकत्र येऊन होळीची तयारी करतात, जिथे मोठ्या डोंगराच्या शिखरावर किंवा गावाच्या मैदानात मोठ्या डोंगरासारखी होळी जाळली जाते. आदिवासी समाजात पारंपरिक गाणी, नृत्य आणि ढोल-ताश्यांच्या तालावर लोक रंगांची खेळी करतात. महिलांनी आणि पुरुषांनी वेगवेगळ्या रंगांचे पोषण करून एकमेकांना रंग लावणे, गाणी म्हणणे आणि नाचणे यांमुळे हा सण अत्यंत आनंददायक बनतो. काही भागात होळीच्या दिवशी खास पारंपरिक पदार्थ बनवले जातात आणि कुटुंबीय एकत्र बसून त्यांचा आस्वाद घेतात. हे सण सामाजिक बंध दृढ करण्यास तसेच गावकऱ्यांमध्ये आपसी स्नेह वाढवण्यास महत्वाचे मानले जाते.

News Image

डोंगर्यादेव

नंदुरबार जिल्ह्यातील डोंगर्यादेव हे एक ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व असलेले ठिकाण आहे. हे स्थान नंदुरबार शहरापासून सुमारे २५ किलोमीटर अंतरावर वसलेले असून, डोंगराच्या माथ्यावर असलेल्या या देवस्थानाचे महत्त्व स्थानिक लोकांसाठी अत्यंत मोठे आहे. येथे दरवर्षी मोठ्या प्रमाणावर यात्रा भरते, ज्यात हजारो भाविक सहभागी होतात. डोंगर्यादेव मंदिराच्या परिसरात नैसर्गिक सौंदर्य, शांतता आणि आध्यात्मिक वातावरण आहे, ज्यामुळे पर्यटक आणि भाविक दोन्ही येथे आकर्षित होतात. या ठिकाणी पोहोचण्यासाठी चढाईची आवश्यकता असून, डोंगराच्या उंचीवरून परिसराचे विहंगम दृश्य पाहता येते. डोंगर्यादेव हे स्थान धार्मिक, सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक महत्त्वामुळे नंदुरबार जिल्ह्याचे एक प्रमुख आकर्षण बनले आहे.

News Image

देवमोगरामाता पूजा

देवमोगरा माता ही मुख्यत्वे नंदुरबार जिल्ह्यातील आदिवासी व ग्रामीण भागात पूजली जाणारी देवी आहे. ती निसर्ग आणि कृषीशी संबंधित असलेली समजली जाते, त्यामुळे शेतकरी तिची विशेष पूजा करतात. लोक समजतात की देवमोगरामातेच्या आशीर्वादाने शेती चांगली होते, पिकांची वाढ होईल आणि घरातील समृद्धी येईल. तिच्या पूजेची पद्धत साधी असून, लोक घरातील किंवा शेजारील देवळात फुलं, नैवेद्य, दीप आणि पंचामृताने पूजा करतात. विशेषतः हिवाळ्याच्या किंवा पावसाळ्याच्या सुरूवातीला ही पूजा केली जाते. आदिवासी समाजात तिच्या पूजा विधीमध्ये लोकगीत, नृत्य आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा समावेश असतो, ज्यामुळे समाजात एकत्रितपणा वाढतो. देवमोगरामातेची पूजा ही केवळ धार्मिक दृष्ट्या नाही तर सामाजिक व कृषी जीवनाशी संबंधित परंपरा म्हणूनही महत्वाची मानली जाते.